Κυριακή Β’ Ματθαίου: «Δόξα καὶ τιμὴ καὶ εἰρήνη παντὶ τῷ ἐργαζομένῳ τὸ ἀγαθόν» (Αρχιμ. Αθανάσιος Μυτιληναίος)

Απομαγνητοφωνημένη ομιλία που εκφωνήθηκε στην Ιερά Μονή Κομνηνείου Λαρίσης στις 10-7-1983.

«Δόξα καὶ τιμὴ καὶ εἰρήνη παντὶ τῷ ἐργαζομένῳ τὸ ἀγαθόν». Αυτό, αγαπητοί μου, μας παραγγέλλει σήμερα ο Απόστολος Παύλος εις την προς Ρωμαίους επιστολήν του.



Μία θέσις επικαιροτάτη και πάντοτε σημαντική δια την συντήρησιν μίας κοινωνίας ανθρώπων. Εις αυτήν την θέσιν βεβαίως δεν υπάρχει ευχετική διάθεσις του Αποστόλου. Ότι δηλαδή «ας υπάρχει δόξα και ας υπάρχει τιμή και ειρήνη σε καθέναν που εργάζεται το αγαθόν». Αλλά καθορίζει, τρόπον τινά, μία λειτουργία, έναν νόμο, που υπάρχει εις αυτόν τούτον τον άνθρωπο. Και πραγματικά είναι η σχέσις του αγαθού ή του κακού ως προς την λειτουργικότητα του ιδίου του ανθρώπου. Δηλαδή η δομή της ανθρώπινης υπάρξεως, που δεν είναι παρά η ψυχή και το σώμα, είναι τέτοια ώστε να λειτουργεί αρμονικώς, ευρύθμως, μόνο με την παρουσία του αγαθού. Αντιθέτως, με την παρουσία του κακού, αυτή η ευρυθμία της ανθρωπίνης κατασκευής διαλύεται. Χάνεται κυριολεκτικά. Είναι λοιπόν ένας, ούτως ειπείν, νόμος το αγαθόν, βιολογικός και ψυχολογικός. Δεν παίρνω την σχέση την μεταφυσική, την σχέση του ανθρώπου με τον Θεό, αυτήν την στιγμή που σας ομιλώ. Αλλά παίρνω μόνο ποια είναι η σχέσις αυτών των ιδίων των μερών ή μελών της ανθρωπίνης υπάρξεως από βιολογικής και ψυχολογικής πλευράς, με την παρουσία του αγαθού ή του κακού. Γιατί λέγει ο ίδιος ο Απόστολος λίγο πιο πάνω: «Θλῖψις καί στενοχωρία παντί τῷ ἐργαζομένῳ τό κακόν». «Θλίψις, πίεση, ζούληγμα και στενοχωρία για καθέναν που εργάζεται το κακόν». Αντιθέτως: «Δόξα δέ καὶ τιμὴ καὶ εἰρήνη παντὶ τῷ ἐργαζομένῳ τὸ ἀγαθόν».

Θα πρέπει, αγαπητοί μου,

Κυριακή Β’ Ματθαίου: Η κλήση των αποστόλων (Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς)

 

(Ματθ. δ’ 18-23)

Γιατί οι άνθρωποι είναι πάντα τόσο βιαστικοί σήμερα; Για να δουν όσο γίνεται πιο γρήγορα την επιτυχία των προσπαθειών τους. Κι η επιτυχία έρχεται και παρέρχεται, αφήνοντας πίσω της κάποια ίχνη λύπης.

Γιατί οι γιοι των ανθρώπων είναι τόσο βιαστικοί σήμερα; Για να δρέψουν τους καρπούς των αγώνων τους το συντομότερο δυνατό. Κι οι καρποί έρχονται και παρέρχονται, αφήνοντας πίσω τους τα ίχνη κάποιας πικρίας.

Όταν έρχεται ο θάνατος, οι σημερινοί άνθρωποι πεθαίνουν βλέποντας τον εαυτό τους στο παρελθόν. Βλέπουν τις επιτυχίες τους που έχουν ξεχαστεί, τους θερισμένους καρπούς που έχουν σαπίσει. Με το δικό τους θάνατο, χάνονται και τα τελευταία ίχνη των προσπαθειών και των καρπών τους. Εκείνοι που έρχονται μετά απ’ αυτούς σπέρνουν με την ίδια βιασύνη, θερίζουν τους καρπούς, τους τρώνε κι έπειτα φεύγουν γυμνοί και άδειοι απ’ αυτόν τον κόσμο.

Οι άνθρωποι έτσι εξελίσσονται. Δε γίνεται το ίδιο όμως με το Θεό. Οι άνθρωποι παρατηρούν πώς αντιμετωπίζουν τα πράγματα οι ίδιοι και πώς τ’ αντιμετωπίζει ο Θεός και λένε: Οι μύλοι του Θεού αλέθουν αργά, αλλ’ αλέθουν πολύ καλά.

Ο Θεός ίσως αργεί στη μια γενιά, αλλά δεν αργεί σ’ όλο το φάσμα των γενεών. Συχνά σπείρει στη μια γενιά και θερίζει στην άλλη. Έτσι η πρώτη γενιά (τότε που σπέρνει ο Θεός) λέει πως ο Θεός είναι αργός. Η άλλη γενιά, τότε που θερίζει ο Θεός, λέει πως είναι ταχύς. Στις δικές μας, τις ανθρώπινες ενασχολήσεις, κάθε θερισμός δεν είναι πιο γρήγορος από το όργωμα, τη σπορά, το ξεχορτάριασμα και την ανιαρή περίοδο αναμονής της ωρίμανσης του καρπού; Ο Θεός όμως δεν είναι ούτε αργός ούτε γρήγορος. Έχει το ρυθμό Του και δεν τον εγκαταλείπει. Το μυρμήγκι βλέπει μόνο τη μυρμηγκοφωλιά του. Ο αγρότης όμως παρατηρεί όλον τον αγρό.

Κυριακή Β΄ Ματθαίου (Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος)

 

(Ματθ. δ΄ 18-22)

Ὑπόμνημα εἰς τὸν Ἅγιον Ματθαῖον τὸν Εὐαγγελιστὴν, ὁμιλία ιδ΄

Γιὰ ποιό λόγο ἀναχωρεῖ; Ἐπειδὴ θέλει νὰ μᾶς διδάξη πάλι νὰ μὴν συμπλεκώμαστε μὲ τὸν πειρασμὸ ἀλλὰ νὰ ὑποχωροῦμε καὶ νὰ παραμερίζωμε μπροστά του. Δὲν εἶναι ἔγκλημα νὰ μὴ ρίχνης τὸν ἑαυτὸ σου στὸν κίνδυνο, ἀλλὰ νὰ μὴ σταθῆς μὲ γενναιότητα, ὅταν πέσης σ’ αὐτόν. Αὐτὸ λοιπόν θέλει νὰ διδάξη καὶ νὰ διασκεδάση τὸ φθόνο τῶν Ἰουδαίων γι’ αὐτὸ ἀναχωρεῖ στὴν Καπερναούμ. Καὶ τὴν προφητεία ἐκπληρώνει καὶ βιάζεται νὰ συλλάβη στὸ δίχτυ του τοὺς δασκάλους τῆς οἰκουμένης, ἀφοῦ ἐκεῖ τοὺς εἶχε φέρει ἡ τέχνη τους. Ἐμεῖς ἄς προσέξωμεν πῶς ἔχοντας στὸ νοῦ παντοῦ νὰ φύγη στοὺς Ἐθνικούς, παίρνει ἀπὸ τοὺς Ἰουδαίους αἰτίες. Γιατὶ ἐδῶ μὲ τὴν ἐπιβουλή τους ἐναντίον του Προδρόμου καὶ τὸ κλείσιμό του στὴ φυλακὴ τὸν ὠθοῦν στὴν εἰδωλολατρικὴ Γαλιλαία. Ὅτι δὲν ἐννοεῖ ἕνα μέρος τοῦ Ἰουδαϊκοῦ, ἔθνους, οὔτε ὅλες τὶς φυλές, πρόσεξε πῶς ὁρίζει ἐκεῖνο τὸ χωρίο ὁ προφήτης λέγοντας ἔτσι. «Ἡ χώρα τῆς φυλῆς Νεφθαλεὶμ ποὺ ἁπλώνεται κοντὰ στὴ θάλασσα καὶ πέρα ἀπὸ τὸν Ἰορδάνη, ἡ εἰδωλολατρικὴ Γαλιλαία. Ὁ λαὸς ποὺ κάθεται στὸ σκοτάδι εἶδε μέγα φῶς». Σκότος ἐδῶ λέγει ὄχι τὸ αἰσθητὸ ἀλλὰ τὴν πλανημένη πίστη καὶ ἀσέβεια. Γι’ αὐτὸ καὶ πρόσθεσε. Σ’ αὐτοὺς ποὺ κάθονται στὴ χώρα ποὺ τὴ σκεπάζει ἡ σκιὰ τοῦ θανάτου, ἀνέτειλε τὸ φῶς γι’ αὐτούς. Γιὰ νὰ ἐννοήσωμε ὅτι δὲν λέει οὔτε τὸ φῶς, οὔτε τὸ σκότος τὸ αἰσθητό, μιλῶντας γιὰ τὸ φῶς, δὲν εἶπε ἁπλῶς φῶς ἀλλᾶ φῶς μεγάλο, ποὺ σ’ ἄλλο σημεῖο τὸ λέει ἀληθινό. Τὸ σκοτάδι πάλι μὲ περίφραση τὸ εἶπε «σκιά θανάτου». Κι ἔπειτα δείχνοντας ὅτι δὲ βρῆκαν αὐτοὶ ἐπειδὴ εἶχαν ζητήσει ἀλλὰ ὁ Θεὸς ἀπὸ ψηλὰ τοὺς φανερώθηκε λέει· «Φῶς ἀνέτειλε γι’ αὐτούς» δηλαδὴ τὸ ἴδιο τὸ φῶς ἀνέτειλε, καὶ ἔλαμψε δὲν ἔτρεξαν αὐτοὶ πρῶτοι πρὸς τὸ φῶς. Γιατὶ οἱ ἄνθρωποι εἶχαν φτάσει στὰ τελευταῖα τους πρὶν ἀπὸ τὴν παρουσία τοῦ Χριστοῦ. Δὲν περπατοῦσαν στὸ σκοτάδι ἀλλὰ ἐκάθοντο στὸ σκοτάδι. Αὐτὸ εἶναι σημάδι ὅτι μήτε κἄν ἔλπιζαν ὅτι θὰ γλυτώσουν ἀπ’ αὐτό. Γιατὶ σὰν νὰ μὴν ἤξεραν κἄν ποῦ πρέπει νὰ προχωρήσουν, ἔτσι τοὺς εἶχε προλάβει τὸ σκοτάδι κι ἐκάθησαν, ἀφοῦ στὸ τέλος μήτε νὰ σταθοῦν δὲν μποροῦσαν.

Ἀπὸ τότε ἄρχισε ὁ Χριστὸς νὰ κηρύττη καὶ νὰ λέη· «Μετανοεῖτε,

Εὐαγγέλιον Κυριακῆς Β΄ Ματθαίου (Ματθ. δ΄ 18-23)

 

 ῷ καιρῷ ἐκείνῳ, περιπατῶν ὁ ᾿Ιησοῦς παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας εἶδε δύο ἀδελφούς, Σίμωνα τὸν λεγόμενον Πέτρον καὶ Ἀνδρέαν τὸν ἀ­­­­δελ­φὸν αὐτοῦ, βάλλοντας ἀμ­­­φί­βληστρον εἰς τὴν ­θάλασσαν· ἦσαν γὰρ ἁλιεῖς· καὶ λέγει αὐ­τοῖς· δεῦτε ὀπίσω μου καὶ ποιή­σω ὑ­μᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων. οἱ δὲ εὐ­θέως ἀφέντες τὰ δίκτυα ἠκολούθησαν αὐτῷ. Καὶ προβὰς ἐ­­κεῖθεν εἶδεν ἄλ­λους δύο ἀδελφούς, ᾿Ιάκωβον τὸν τοῦ Ζεβεδαί­ου καὶ ᾿Ιωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐ­­τοῦ, ἐν τῷ πλοίῳ μετὰ Ζεβεδαίου τοῦ πατρὸς αὐτῶν καταρτίζοντας τὰ δί­κτυα αὐτῶν, καὶ ἐκάλεσεν αὐτούς. οἱ δὲ εὐ­θέως ἀφέντες τὸ πλοῖον καὶ τὸν πατέρα αὐτῶν ἠκολούθησαν αὐτῷ. Καὶ περι­ῆγεν ὅλην τὴν Γαλιλαίαν ὁ ᾿Ιησοῦς διδάσκων ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν καὶ κηρύσσων τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασι­λείας καὶ ­θεραπεύων πᾶσαν νόσον καὶ ­­πᾶσαν μαλακίαν ἐν τῷ λαῷ.

 

 

Κυριακὴ τῶν Ἀγίων Πάντων Δεν πᾶμε μὲ ἀσανσὲρ στὸν Παράδεισο

 

Ομιλία ♱π. Αθανασίου Χατζή στην Ιερά Μονή Παναγίας Δουραχάνης Ιωαννίνων

την Κυριακή των Αγίων Πάντων στις 14-6-2014

Εὐαγγέλιον Κυριακῆς 15 Ἰουνίου 2025 – Ἁγίων Πάντων (Ματθ. ι΄ 32-33, 37-38, ιθ΄ 27-30)

 

ἶπεν ὁ Κύριος τοῖς ἑαυτοῦ μα­θηταῖς· πᾶς ὅστις ὁμολο­γήσει ἐν ἐμοὶ ἔμπρο­­­­σ­­θεν τῶν ἀνθρώπων, ὁμολογήσω κἀγὼ ἐν αὐτῷ ἔμπροσθεν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς· ὅστις δ᾿ ἂν ἀρνή­σηταί με ἔμπροσθεν τῶν ἀν­θρώ­πων, ἀρνήσομαι αὐτὸν κἀγὼ ἔμ­προσθεν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς. Ὁ φιλῶν πατέρα ἢ μητέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος· καὶ ὁ φιλῶν υἱὸν ἢ θυγατέρα ὑπὲρ ἐ­μὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος· καὶ ὃς οὐ λαμβάνει τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθεῖ ὀπίσω μου, οὐκ ἔστι μου ἄξιος. Τότε ἀποκριθεὶς ὁ Πέτρος εἶ­πεν αὐτῷ· ἰδοὺ ἡμεῖς ἀφήκαμεν πάντα καὶ ἠκολουθήσαμέν σοι· τί ἄρα ἔσται ἡμῖν; ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὑμεῖς οἱ ἀκολουθήσαντές μοι, ἐν τῇ παλιγγενεσίᾳ, ὅταν καθίσῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ θρόνου δόξης αὐτοῦ, καθίσεσθε καὶ ὑμεῖς ἐπὶ δώδεκα θρόνους κρίνοντες τὰς δώδεκα φυ­λὰς τοῦ Ἰσραήλ. καὶ πᾶς ὃς ἀ­φῆ­κεν οἰκίας ἢ ἀδελφοὺς ἢ ἀδελ­φὰς ἢ πατέρα ἢ μητέρα ἢ γυναῖκα ἢ τέκνα ἢ ἀγροὺς ἕνεκεν τοῦ ὀνό­ματός μου, ἑκατον­ταπλασίονα λή­­ψεται καὶ ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσει. Πολλοὶ δὲ ἔσον­ται πρῶτοι ἔσχατοι καὶ ἔσχατοι πρῶτοι.

 

 

Μεγάλοι αὐτοί, μικρὸς ὁ Χριστός!… Κυριακὴ Ἁγίων Πάντων (Α΄ Ματθαίου). † ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος Καντιώτης

 

 

 

Μεγάλοι αὐτοί, μικρὸς ὁ Χριστός!
Κυριακὴ Ἁγίων Πάντων (Α΄ Ματθαίου)

 
«Ὁ φιλῶν πατέρα ἢ μητέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος· καὶ ὁ φιλῶν υἱὸν ἢ θυγατέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος» (Ματθ. 10,37)

 
(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος Καντιώτης

 Ὅποιος, ἀγαπητοί μου, ἀκούσῃ τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ εὐαγγελίου, μπορεῖ νὰ σκανδαλισθῇ, νὰ νομίσῃ ὅτι ἡ πίστι μας εἶνε ἐναντίον τοῦ γάμου, τῆς οἰκογενείας, τῶν γονέων, τῶν παιδιῶν. Ἀλλὰ τὸ νόημα τῶν λόγων αὐ τῶν τοῦ Κυρίου εἶνε πολὺ διαφορετικό. Θὰ προσπαθήσω νὰ δώσω τὴν ὀρθὴ ἔννοιά τους σύμφωνα μὲ τὴν ἑρμηνεία τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας.

* * *

Ἂν ἀνοίξουμε, ἀγαπητοί μου, τὴν ἁγία Γραφή, θὰ δοῦμε ὅτι ὁ Κύριος εἶνε ἐκεῖνος ποὺ θέσπισε τὸ θεσμὸ τῆς οἰκογενείας. Αὐ τὸς ἔφτειαξε τὰ δύο φῦλα, «ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς» (Ματθ. 19,4. Μᾶρκ. 10,6), δημιούργησε τὸν ἄνδρα καὶ τὴ γυναῖκα. Αὐτὸς ἕνωσε τὸ πρῶτο ἀνδρόγυνο καὶ εἶπε «Αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς» (Γέν. 1,28· 9,1,7). Αὐτὸς ἔδωσε τὴν ἐντολὴ νὰ σέβωνται οἱ ἄνθρωποι τοὺς γονεῖς· «Τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου…» (Ἔξ. 20,12. Δευτ. 5,16).

Κι ὅταν ὁ Θεὸς ἔγινε ἄνθρωπος ἐδῶ στὴ γῆ, πολλὲς φορὲς τίμησε
τὴν οἰκογένεια. Γεννήθηκε ἀπὸ κόρη παρθένο γιὰ νὰ τιμή σῃ τὴν παρθενικὴ ζωή, ἀλλὰ καὶ ἀρραβωνιασμένη γιὰ νὰ τιμήσῃ τὸ γάμο· γεννήθηκε ὡς βρέφος γιὰ νὰ εὐλογήσῃ τὴ γέννησι τῶν παιδιῶν.
Καὶ ὅταν κατόπιν βγῆκε στὸ δημόσιο βίο, τὸ πρῶτο θαῦ - μα του τὸ ἔκανε στὸ γάμο τῆς Κανᾶ, ὅπου ἔκανε τὸ νερὸ κρασί.

Ὁ Χριστὸς εἶνε ἐκεῖνος ποὺ πῆρε στὴν ἀγκαλιά του τὰ παιδιά, τὰ εὐλόγησε καὶ εἶπε· «Ἄφετε τὰ παιδία ἔρχεσθαι πρός με…» (Μᾶρκ. 10,14). Καὶ ὅταν πάνω στὸ σταυρὸ μέσα σὲ φρικτοὺς πόνους ἔσβηνε ὅπως σβήνει τὸ καντήλι, δὲν λησμόνησε τὴ Μη τέρα του, ἀλλὰ φρόντισε γι᾽ αὐτὴν καὶ εἶπε στὸν Ἰωάννη «Ἰδοὺ ἡ μήτηρ σου»· κι ἀπὸ τὴν ὥρα ἐκείνη ὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης παρέλαβε τὴν Παναγία ὑπὸ τὴν προστασία του (Ἰω. 19,27).

Δὲν εἶνε ἑπομένως ὁ Χριστός μας ἐναντίον τῆς οἰκογενείας. Τότε λοιπὸν τί νόημα ἔχουν τὰ λόγια του «Ὁ φιλῶν πατέρα ἢ μητέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος· καὶ ὁ φιλῶν υἱὸν ἢ θυγατέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος» (Ματθ. 10,37);
Σημαίνουν τὸ ἑξῆς. Ὅτι παραπάνω ἀπ᾿ ὅλα τὰ ἀγαπητά μας πρόσω πα πρέπει νὰ ἔχουμε αὐτόν.

Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων. Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ

 

Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων
Ματθ. ι΄ 32-33, 37-38· ιθ΄ 27-30
Ὁμιλία κε΄ ἐκφωνηθῆσα τὴν Κυριακὴν τῶν Ἁγ. Πάντων

 

 

Ο δρόμος της σιωπής,η παρακμή της Δημοκρατίας στη σκιά του Ολοκληρωτισμού(Κερκύρας Νεκτάριος)

 

Σε καιρούς ψευδούς ελευθερίας και πνευματικής ραθυμίας, οι σπόροι της πλάνης και του πνευματικού ολοκληρωτισμού σπέρνονται σιωπηλά μέσα στις καρδιές των ανθρώπων. Δεν ακούγονται πια ερπύστριες στους δρόμους ούτε κραυγές και διαμαρτυρίες· οι μορφές κυριαρχίας έχουν εκλεπτυνθεί, οι μηχανισμοί πειθάρχησης φορούν τη μάσκα της κανονικότητας. Παρ’ όλα αυτά, η δημοκρατία καταρρέει όχι με θόρυβο, αλλά με έναν ήπιο και σχεδόν αποδεκτό λυγμό.

Ο σύγχρονος κόσμος, κυριαρχούμενος από δυνάμεις που λειτουργούν έξω από το ήθος του Ευαγγελίου, οδηγεί τον άνθρωπο σε μια πολύμορφη εξάντληση, σωματική, νοητική και πνευματική. Η οικονομική πίεση, η αβεβαιότητα, το άγχος της απόδοσης και τα συσσωρευμένα χρέη συνθέτουν μια πραγματικότητα που φθείρει τον άνθρωπο, όχι μόνο ως πολίτη, αλλά και ως εικόνα Θεού. Παράλληλα, η ατέρμονη ροή πληροφοριών και η φαινομενικά αθώα ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οδηγούν σε διάσπαση του νου, κόπωση της καρδιάς και απώλεια της πνευματικής εγρήγορσης. Ο άνθρωπος δεν έχει πλέον χρόνο να εισέλθει εντός του εαυτού του, να προσευχηθεί, να σιωπήσει, να σταθεί ενώπιον του Θεού.

Η χειραγώγηση των ανθρώπων από το παγκόσμιο σύστημα και τους τοπικούς εντολοδόχους του στοχεύει στην διατήρηση και την ενίσχυση της εξουσίας και τον έλεγχο πάνω στην κοινωνία. Βασίζεται σε οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές δομές που ευνοούν συγκεκριμένες ελίτ, οι οποίες χρειάζεται να προστατεύσουν το κατεστημένο από αμφισβητήσεις και αναταραχές, ενώ λειτουργεί ως εργαλείο για να κατευθύνονται οι σκέψεις και οι συμπεριφορές των μαζών, ώστε να μην αμφισβητούνται οι υπάρχουσες ανισότητες και δομές εξουσίας. Όμως, και αυτό συχνά μας διαφεύγει, η σύγχρονη χειραγώγηση των ανθρώπων δεν είναι απλώς πολιτική ή οικονομική· είναι βαθέως και πρωτίστως πνευματική.

Το ερώτημα που τίθεται επιτακτικά, φιλοσοφικά και υπαρξιακά, είναι: